Nowy program Fundusze Europejskie dla Mazowsza 2021-2027

Fundusze Europejskie dla Mazowsza – nowy program regionalny na lata 2021-2027 – będzie w pełni uruchomiony w 2023 r. Jego budżet zmniejszył się w porównaniu z poprzednim programem. Słabiej rozwinięta część województwa uzyskała jednak dostęp do ponadregionalnego instrumentu skierowanego do Polski Wschodniej. Województwu mazowieckiemu na realizację programu regionalnego – Fundusze Europejskie dla Mazowsza – przyznano ponad 2 mld euro (zobacz wersję FEM z 24 października 2022 r.).

76,5 mld euro (około 350 mld zł wg kursu z czerwca 2022 r.) to pula środków, które trafią do naszego kraju z funduszy europejskich przeznaczonych na realizację polityki spójności. Krokiem milowym, który przybliża nas do korzystania z tych środków, było przyjęcie w połowie 2022 r. przez Komisję Europejską umowy o partnerstwie z Polską (zwana dalej Umową Partnerstwa).

Umowa Partnerstwa określa strategiczne kierunki i zasady wydatkowania funduszy unijnych w Polsce. Przedsiębiorcy, samorządy, organizacje pozarządowe, a dzięki nim my wszyscy będziemy mogli korzystać z nowego budżetu Unii Europejskiej. Do 2027 r. (a biorąc pod uwagę zasadę n+2 – praktycznie do 2029 r.) będziemy ją wdrażać poprzez realizację 8 programów krajowych i 16 programów wojewódzkich, a także 8 programów współpracy transgranicznej i 4 programy współpracy międzyregionalnej.

Pieniądze dla regionu mazowieckiego

Każde województwo przygotowało własny program, który określa obszary (priorytety) i działania służące jak najlepszemu wykorzystaniu środków europejskich. 16 województw otrzyma łącznie na rozwój 153 mld zł, co oznacza, że 44 proc. środków objętych Umową Partnerstwa będzie w dyspozycji samorządów regionalnych.

W całej perspektywie 2021-2027 obowiązuje podział statystyczny na region mazowiecki regionalny (RMR) oraz region warszawski stołeczny (RWS). Ponieważ RWS jest lepiej rozwinięty, podmioty z jego obszaru będą korzystały z funduszy europejskich w ograniczonym stopniu. Dotyczy to zarówno dostępnych kwot, jak i poziomu dofinansowania (do 50 proc. dla RWS i do 85 proc. dla RMR).

Jak zbudowany jest nowy program regionalny

Poza pomocą techniczną FEM dzieli się na dziewięć obszarów tematycznych (priorytetów), które realizują pięć celów polityki spójności. Przy czym działania zapisane w priorytetach od I do V i IX są finansowane z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, a od priorytetu VI do VIII z Europejskiego Funduszu Społecznego Plus.

Pierwszych pięć i dziewiąty priorytet FEM zakłada podejmowanie działań w takich obszarach, jak gospodarka, środowisko i energetyka, transport i przestrzeń, społeczeństwo oraz kultura i dziedzictwo. Planuje się dalsze wzmacnianie potencjałów poprzez wzrost gospodarczy oparty na przedsiębiorczości i innowacyjności, chłonnym rynku pracy, a także zrównoważonym rozwoju zasobów regionalnych.

Działania finansowane z EFS+ (priorytety od VI do VIII) przysłużą się efektywnemu wykorzystaniu kapitału ludzkiego. Dofinansowanie zasili na przedsięwzięcia służące włączeniu społecznemu i edukacji mieszkańców Mazowsza, a także stawiające na rozwój rynku pracy i poprawę jakości usług świadczonych przez administrację publiczną – regionalną i lokalną.

Mazowieckie, mimo że jest najliczniejszym pod względem ludności województwem, nie ma największego budżetu. Najwięcej pieniędzy otrzymało śląskie (5 mld euro wraz ze środkami z Funduszu na rzecz Sprawiedliwej Transformacji). Zasobniejszy program regionalny od Mazowsza mają też m.in. Podkarpacie, łódzkie czy małopolskie. To jednak nie jest wynik jakiejś bezpośredniej rywalizacji między regionami – o podziale środków decydują algorytmy, m.in. wskaźniki świadczące o poziomie rozwoju (np. PKB na mieszkańca).

Nowością w perspektywie 2021-2027 będzie to, że region mazowiecki regionalny może korzystać z Funduszy Europejskich dla Polski Wschodniej. Więcej na ten temat czytaj tu.

Pieniądze dla całej Polski

Podobnie jak w poprzednich perspektywach, wszyscy będą mieli dostęp do krajowych programów, których – wraz z Pomocą Techniczną dla Funduszy Europejskich 2021-2027 i wspomnianym ponadregionalnym FEPW – jest osiem. Zostały one już wynegocjowane z Komisją Europejską. Projektodawcy z Mazowsza będą pozyskiwać pieniądze na swoje przedsięwzięcia także z tych programów.

FEnIKS – ten akronim nawiązujący do mitycznego ptaka i symbolizujący wieczne odradzanie się życia nadano największemu krajowemu programowi operacyjnemu w całej Unii Europejskiej. Ze środków Funduszy Europejskich na Infrastrukturę, Klimat i Środowisko z budżetem w wysokości 24 mld euro (ok. 111 mld zł) będziemy inwestować w ochronę środowiska, gospodarkę niskoemisyjną czy nowoczesny transport. To właśnie ten program pomoże w dalszej rozbudowie warszawskiego metra. Dofinansowane zostaną także przedsięwzięcia z zakresu ochrony zdrowia, kultury i dziedzictwa narodowego.

8 mld euro (ok. 36 mld zł) z programu Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki (FENG) zainwestujemy w projekty badawczo-rozwojowe, innowacyjne i zwiększające konkurencyjność naszej gospodarki. Zastąpi on dotychczasowy program Inteligentny Rozwój.

4 mld euro (ok. 19 mld zł) z Funduszy Europejskich dla Rozwoju Społecznego (FERS) przeznaczymy na wsparcie pracowników i pracodawców na zmieniającym się rynku pracy, na edukację, zdrowie, opiekę nad dziećmi i większą dostępność dla osób ze szczególnymi potrzebami. To następca programu POWER.

Cyfrową rewolucję przyspieszy FERC, czyli Fundusze Europejskie na Rozwój Cyfrowy (następca Programu Polska Cyfrowa). 2 mld euro (ponad 9 mld zł) z tego programu poszerzą dostęp do ultraszybkiego internetu i zaawansowanych usług świadczonych drogą elektroniczną. Pozwolą także na zwiększenie cyberbezpieczeństwa oraz podniesienie kompetencji cyfrowych w społeczeństwie.

Fundusze Europejskie dla Rybactwa z budżetem 512 mld euro to instrument wsparcia sektorów rybactwa i gospodarki morskiej w Polsce. Program zaprojektowany został z myślą o kontynuacji wsparcia udzielanego sektorowi rybactwa w perspektywie finansowej UE 2014-2020 za pośrednictwem Programu Operacyjnego „Rybactwo i Morze”. Będziemy inwestować w m.in. zrównoważoną działalność w zakresie akwakultury oraz przetwarzania i wprowadzania do obrotu jej produktów.

Z kolei 525 mln euro (ok. 2,5 mld zł) z Funduszy Europejskich na Pomoc Żywnościową (FEPŻ) przeznaczymy na wsparcie najbardziej potrzebujących. Program obejmuje pomoc w formie paczek żywnościowych lub posiłków oraz realizację działań towarzyszących (np. warsztaty, doradztwo), które będą miały na celu poprawę sytuacji najuboższych i osób w trudnej sytuacji.

Projekt programu regionalnego w fazie negocjacji

Województwo mazowieckie, przesyłając w październiku tego roku wersję 1.1 projektu FEM do Komisji Europejskiej, przystąpiło do finalnej części negocjacji. Program ostatecznie powinien zostać przyjęty przez KE do końca obecnego roku. Jego pełne uruchomienie nastąpi w 2023 r. Programy krajowe, już zaakceptowane przez Brukselę, zostaną uruchomione w podobnym czasie (instytucje zarządzające i wdrażające opracują szczegółowe rozwiązania). Polska przygotowała procedurę określającą obowiązki wszystkich instytucji zaangażowanych we wdrażanie programów w zakresie zapewnienia ich zgodności z Kartą Praw Podstawowych. Tym samym powinna spełnić ostatni z warunków podstawowych zawartych w Umowie Partnerstwa (uznany wcześniej przez KE za niespełniony).

Pamiętajmy, że poza polityką spójności i Wieloletnimi Ramami Finansowymi Polska uzyskała dostęp do NextGenerationEU (NGEU), tymczasowego instrumentu pobudzającego ożywienie gospodarki. W czerwcu 2022 r. Unia Europejska zatwierdziła Krajowy Plan Odbudowy i Wzmocnienia Odporności (KPO), który pozwala skorzystać ze 106,9 mld zł bezzwrotnych dotacji oraz z ponad 51,6 mld zł pożyczek zaciąganych na preferencyjnych warunkach. Choć polski rząd oficjalnie nie wystąpił z żadnym wnioskiem o płatność (przysługiwała nam zaliczka w wysokości 4,7 mld euro), Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej we wrześniu ogłosiło pierwsze nabory wniosków w ramach KPO. Projekty mają być finansowane przez Polski Fundusz Rozwoju. Ponadto Polska w swoim KPO zaplanowała wykorzystanie zaledwie trzeciej części przysługujących nam tanich pożyczek. To również jest niekorzystne w obliczu obecnej potrzeby zaciągania droższych długów poprzez sprzedaż obligacji.

Opracował Jerzy Gontarz

Kontakt Programowy dla Województwa Mazowieckiego. Taki kontakt zawiera go każde województwo z rządem RP (reprezentowanym przez Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej). Dokument określa kierunki i warunki dofinansowania programu służącego realizacji umowy partnerstwa w zakresie polityki spójności. Zawarty jest w nim – dwustronnie uzgodniony – pakiet przedsięwzięć priorytetowych, istotnych z punktu widzenia rozwoju województwa, a przede wszystkim poprawy jakości życia jego mieszkańców. Podpisanie tego dokumentu w ostatnich miesiącach pozwoliło władzom województwa na rozpoczęcie oficjalnych negocjacji z Komisją Europejską projektu programu Fundusze Europejskie dla Mazowsza 2021-2027.

Region warszawski stołeczny (RWS) został utworzony w wyniku podziału statystycznego Mazowsza na poziomie NUTS2 w 2018 r. Zamieszkuje go ok. 3 mln osób. Obejmuje Warszawę, 9 okolicznych powiatów (grodziski, legionowski, miński, nowodworski, otwocki, piaseczyński, pruszkowski, warszawski zachodni i wołomiński) i w sumie 70 gmin. Obszar ten jest motorem gospodarki Mazowsza oraz całej Polski, generując ponad 17 proc. PKB kraju. Ponieważ zalicza się do lepiej rozwiniętych regionów UE, beneficjenci z tego terenu mogą uzyskać nie więcej niż 50 proc. dofinansowania do swoich projektów.

Region mazowiecki regionalny (RMR) zamieszkuje go ok. 2,4 mln osób. Zajmuje większą część Mazowsza niż RWS – obejmuje 28 powiatów i 4 miasta na prawach powiatu (łącznie 244 gminy). Województwo mazowieckie należy do najbardziej zróżnicowanych wewnętrznie obszarów w Polsce i Unii Europejskiej. Podział statystyczny województwa pozwolił na pozostawienie RMR w grupie słabiej rozwijających się regionów UE, dzięki czemu ma on większy dostęp do instrumentów polityki spójności w ramach zmniejszania dysproporcji między regionami (w przeciwieństwie do dynamicznie rozwijającego się obszaru metropolitalnego, czyli RWS). Dzięki temu samorządy, przedsiębiorcy czy organizacje pozarządowe będą mogli liczyć nawet na 85 proc. dofinansowania kosztów projektów.