Muzeum Dom Rodziny Pileckich i Stara Elektrownia w Ostrowi Mazowieckiej

2 listopada 2022 r. uroczyście otwarto Muzeum Dom Rodziny Pileckich w Ostrowi Mazowieckiej. Było to zwieńczenie kilkuletnich działań i realizacji projektu, który początkowo mierzono na znacznie mniejszą skalę. Efekt przerósł oczekiwania.

Renowacji poddano dwa budynki. Pierwszy to dawna elektrownia, od której wziął nazwę cały projekt – „Kultura pod napięciem”. Mimo że była zdewastowana, stan jej murów dawał nadzieję, że można przywrócić tu życie i wykorzystać jako przestrzeń dla kultury. Drugi to nieduży obiekt przy ul. Warszawskiej związany z postacią Witolda Pileckiego, bohatera II wojny światowej i podziemia niepodległościowego. To rodzinny dom Marii Ostrowskiej, żony Rotmistrza. Po rozpoczęciu wojny i ucieczce z położonego w okolicach Lidy na Białorusi majątku Sukurcze w kwietniu 1940 r. mieszkała w nim do 1950 r. wraz z dziećmi.

Dom Rodziny Pileckich marką Ostrowi Mazowieckiej

Miejsce idealnie nadawało się do tego, by stać się zaczątkiem muzeum. Zarówno wsparcie finansowe z funduszy europejskich, jak i późniejsze zaangażowanie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego pozwoliły na powstanie placówki. A jej sława i znaczenie przekraczają granice regionu. – Warto podkreślić, że udało się połączyć trzy źródła finansowania: miejskie, unijne i ministerialne. Nazwisko Pileckiego ma niezwykłą nośność w dzisiejszej Europie, ponieważ jest rozpoznawalne. A nasz projekt nie tylko zdobył uznanie, ale też duże środki na realizację – podkreśla Jerzy Bauer, burmistrz Ostrowi Mazowieckiej.

Dzięki otwarciu muzeum miasto zyskało markę. A przecież jeszcze niedawno wiedza o tym, że w Ostrowi mieszkali Pileccy, nawet wśród mieszkańców była śladowa. Jednak, jak mówi burmistrz, chęć utożsamienia miasta z rozpoznawalnym celem podróży nie była jedynym impulsem do inwestycji.

– Nie zrobiliśmy tego tylko z powodów wizerunkowych. Mieliśmy też swój powód lokalny. Otóż dotychczas w Ostrowi nie było instytucji kultury zajmującej się wprost statutowo dziedzictwem. Nie mieliśmy nigdy lokalnego muzeum. Chcieliśmy, żeby taka instytucja powstała, ale jako samorząd planowaliśmy początkowo małe muzeum, bo na takie było nas stać. Powiem jednak, że plan udało się nam wykonać w 300 procentach – mówi.

Stara Elektrownia w Ostrowi Mazowieckiej

Oczywiście punktem startowym było wyremontowanie obu budynków i przygotowanie ich do pełnienia nowych funkcji. Dawna elektrownia, obecnie działająca pod szyldem Stara Elektrownia, stała się najważniejszą sceną miasta. Służy przede wszystkim lokalnym instytucjom kulturalnym, ale również Urzędowi Miasta i wszystkim podmiotom zgłaszającym taką potrzebę.

Jest to także miejsce, gdzie znajduje się archiwum i administracja muzeum. Nie byłoby to jednak możliwe bez radykalnej przebudowy budowli. Pierwotnie elektrownia była konstrukcją halową, jednokondygnacyjną, ze stropem na wysokości ośmiu metrów. W ramach projektu wybudowano piętro i podwojono w ten sposób powierzchnię użytkową obiektu. Na parterze pozostawiono dużą salę z zapleczem sanitarnym, foyer oraz sceną z profesjonalnym systemem nagłośnieniowym i oświetleniowym. To właśnie ona jest dziś największą w mieście areną dla organizacji wydarzeń kulturalnych, spotkań i konferencji. Mniejsza sala na piętrze wykorzystywana jest na zajęcia kulturalne dla najmłodszych mieszkańców miasta. Poza tym zagospodarowano niewielką piwnicę i zbudowano parking, a część pomieszczeń na piętrze przeznaczono na potrzeby muzeum. Znalazły się w nich bowiem jego administracja i archiwum. – Domek Ostrowskich na trzech kondygnacjach ma raptem 120 m kw. Jak na warunki muzealne, jest to prawie nic. Nie było w nim już miejsca na biura – zauważa Jerzy Bauer.

Opowieść o Witoldzie Pileckim

Obecnie ekspozycja muzealna mieści się nie tylko w domku Ostrowskich, ale również w dobudowanym do niego nowoczesnym pawilonie, który powstał ze środków Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego. W muzeum przedstawiona jest postać Witolda Pileckiego na tle wydarzeń historycznych epoki. – To jest spójna opowieść – przekonuje burmistrz Ostrowi Mazowieckiej. – Rotmistrz Pilecki pokazany jest jako uczestnik wojny 1920 r. i gospodarz folwarku na terenie dzisiejszej Białorusi w okresie międzywojennym. Wziął ślub z Marią w Ostrowi, a jego rodzina mieszkała tu, w mieście położonym na granicy dwóch totalitaryzmów, bo od 1939 r. kilka kilometrów od naszego miasta przebiegała granica między III Rzeszą a Związkiem Sowieckim.

Oczywiście muzeum opowiada również o najbardziej znanych faktach z życia swojego patrona, czyli II wojnie światowej, dobrowolnym uwięzieniu w Auschwitz, ucieczce z obozu i powojennym procesie, w którym komunistyczna władza skazała bohatera polskiej niepodległości na karę śmierci. Po wyroku sytuacja Marii Pileckiej wraz z dwójką dzieci pogarszała się, co zmusiło ją w 1950 r. do przeprowadzki do Warszawy.

Placówkę odwiedzają głównie grupy dzieci i młodzieży. W zbiorach znajdują się różne przedmioty pozyskane od rodziny patrona placówki. W bardzo dużej części wystawa oparta jest na multimediach, dzięki czemu jej przekaz silniej oddziałuje na odwiedzających.

Energia dla kultury

Ostrów Mazowiecka jako jedyne miejsce na terenie dzisiejszej Polski, z którym Witold Pilecki był tak mocno związany, znakomicie nadawała się na ulokowanie tu muzeum poświęconego bohaterowi. Miasto, m.in. dzięki wsparciu z funduszy europejskich, wykorzystało szansę i zbudowało w swoich granicach ważny dla całego kraju znak tożsamości. – Chcieliśmy wzmocnić aktywność kulturalną w mieście i stworzyć silną markę, z którą Ostrów Mazowiecka będzie się kojarzyć. I tak się stało. Muzeum Dom Rodziny Pileckich jest wizytówką miasta, miejscem rozpoznawalnym w całej Polsce – podkreśla Jerzy Bauer. – Cieszę się z tego, tym bardziej że początkowo projekt był mocno krytykowany przez miejscową opinię publiczną. Mieszkańcy i znaczna część radnych nie dawali wiary, że jesteśmy w stanie skutecznie to zrobić i że będzie to służyło celom publicznym. Teraz, po latach, nikt nawet nie próbuje do tego wracać. Ludzie, bez specjalnego inicjowania, sami o tym mówią i są z tego dumni. To jest ogromna rzecz – podsumowuje.

Marek Rokita