Cyfrowe Mazowsze

Czerpanie korzyści z cyfryzacji, a także udoskonalanie łączności cyfrowej znalazły się wśród celów nowego programu Fundusze Europejskie dla Mazowsza na lata 2021-2027. Zostało to zapisane w nowej Strategii Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego Województwa Mazowieckiego, która będzie w pewien sposób wpływała na kryteria konkursów organizowanych w ramach programu regionalnego.

Województwo Mazowieckie zdecydowało się na opracowanie odrębnej strategii cyfryzacji. – Doszliśmy do wniosku, że taki region jak Mazowsze wymaga uporządkowanej, jasnej wizji dotyczącej rozwoju społeczeństwa informacyjnego. Dotychczas obszar ten był jednym z celów Regionalnej Strategii Innowacji – mówi Andrzej Perkowski, kierownik Biura ds. Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego, Departament Cyfryzacji, Geodezji i Kartografii, Urząd Marszałkowski Województwa Mazowieckiego w Warszawie.

Dokument został przyjęty we wrześniu 2020 r. – Wybraliśmy perspektywę dziesięcioletnią, do roku 2030, bo to daje szansę na to, by prowadzić ewaluację i korygować przyjęte założenia. Unijne polityki i strategie również są planowane na dłużej niż 7-letnia perspektywa finansowa – dodaje Andrzej Perkowski. W Unii Europejskiej mamy obecnie tzw. dekadę cyfryzacji.

Kierunek: społeczeństwo obywatelskie

W opisie trendów technologicznych i społecznych zawarto definicję „społeczeństwa informacyjnego”, do którego powstania przyczyniło się powszechne zastosowanie informacji w różnych obszarach naszej codziennej aktywności. „Społeczeństwo informacyjne to takie, w którym ewolucja środków informatycznych, przetwarzających i gromadzących informacje, a także środków komunikacyjnych, przesyłających i odbierających informacje, doprowadziła do zwiększenia wydajności pracy, dominacji sektora usług i technologii informatycznych oraz zmiany dystrybucji zasobów” – czytamy w dokumencie. Te same środki tworzą potencjał do budowania nowoczesnego społeczeństwa obywatelskiego. Wykorzystanie i promowanie technologii informacyjno-komunikacyjnych przez administrację publiczną ułatwia włączanie mieszkańców w procesy podejmowania decyzji, a w konsekwencji efektywne i transparentne zarządzanie.

W 2019 r. zaledwie 10,6 proc. Polaków posiadało telefon stacjonarny, przy 92,9 proc. posiadaczy telefonów komórkowych. 91,2 proc. mieszkańców miało internet mobilny w telefonie, wykorzystywany głównie do celów informacyjnych (79,5 proc.), korzystania z portali społecznościowych (69,4 proc.), poczty elektronicznej (63,1 proc.), zakupów (29,7 proc.) czy załatwiania spraw urzędowych (13,6 proc.). W całym kraju znacząco rozwija się powszechność użytkowania usług bankowości mobilnej. 54,2 proc. użytkowników Internetu w telefonie ma zainstalowaną aplikację bankową. Źródło: Strategia Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 2020-2030.

Strategia Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego (SRSI) jest dokumentem suwerennym, ale mocno powiązanym z Regionalną Strategią Innowacji (RIS) oraz Strategią Rozwoju Województwa Mazowieckiego. – Na podstawie dostępnych i wiarygodnych danych zaprojektowaliśmy najbardziej istotne działania dla województwa. Będą one sprzyjały realizacji czterech celów strategicznych, które formułowaliśmy na podstawie analizy danych statystycznych Głównego Urzędu Statystycznego. Wszystkie podlegają ciągłej zmianie, ale udało się wyznaczyć pewne trendy – mówi Andrzej Perkowski.

Pierwszy – w dużym skrócie – dotyczy rozwoju kompetencji cyfrowych. – Niezależnie od jakości narzędzi i usług, jeżeli nie będzie umiejętności korzystania z nich, nie będzie efektu synergii działań podejmowanych na różnych kierunkach – wyjaśnia ekspert. Drugi jest związany z e-usługami administracji publicznej, przy uwzględnieniu rozwoju cyfrowego w obszarze nauki, edukacji, kultury, zdrowia, a także biznesu. Trzeci cel strategiczny wyznacza tempo budowy infrastruktury zapewniającej dostęp do internetu na obszarze całego Mazowsza (perspektywa budowy „społeczeństwa gigabitowego”), a czwarty – możliwości wykorzystania działalności B+R w dziedzinie technologii informacyjno-komunikacyjnych oraz wykorzystania ICT w działalności gospodarczej. Przyjrzyjmy się poszczególnym celom i wskaźnikom, które będą pokazywały postęp w realizacji strategii.

Cel główny SRSI Mazowsza

Rozwój społeczeństwa informacyjnego na Mazowszu poprzez wsparcie tworzenia, wykorzystywania i rozwoju powszechnych i przyjaznych technologii informacyjno-komunikacyjnych podnoszących jakość życia mieszkańców oraz wspierających rozwój gospodarczy regionu i stały wzrost jego konkurencyjności.

Cele strategiczne: wzrost kompetencji cyfrowych i zaufania do ICT, elektroniczne systemy i usługi dla mieszkańców Mazowsza, Internet dla Mazowsza oraz ICT dla nauki i biznesu.

Kompetencje cyfrowe

Nowe technologie stwarzają szansę na poprawienie się jakości życia mieszkańców, zwiększenie dostępu do wiedzy, kultury i rozrywki, a także zmianę sposobu komunikacji międzyludzkiej. Umiejętność korzystania z nowych narzędzi i e-usług udostępnianych przez sektor publiczny i prywatny pozwala na szybkie załatwianie spraw i dokonywanie transakcji w krótszym czasie i z dowolnego miejsca.

Sukces realizacji celu pierwszego mierzy się za pomocą wskaźnika, jakim jest odsetek osób posiadających podstawowe lub ponadpodstawowe umiejętności cyfrowe w województwie mazowieckim. Pierwsza ocena realizacji SRSI po roku od przyjęcia dokumentu (raport z roku 2021), mimo iż nie uruchomiono jeszcze większości działań, była zaskakująco pozytywna.

– Pandemia przyspieszyła wiele procesów. Nasze prognozy w zakresie rozwoju kompetencji cyfrowych, które przewidywały wzrost, tyle że systematyczny, będący wynikiem mozolnej pracy u podstaw, zostały wywrócone do góry nogami – mówi Andrzej Perkowski. Z danych GUS wynika, że poziom umiejętności cyfrowych (podstawowych lub ponadpodstawowych) w stosunku do roku 2019 znacznie się podniósł w całym województwie. W regionie mazowieckim wskaźnik ten wyniósł ponad 50 proc., natomiast w regionie warszawskim stołecznym – ponad 75 proc. Widać, że w obu obszarach statystycznych regionu pomiary te wypadły lepiej niż średnia w kraju (50,3 proc.). Według danych GUS, na koniec 2020 r. jedynie 10,7 proc. mieszkańców województwa mazowieckiego stanowiły osoby, które nigdy nie korzystały z internetu.

– W okresie pandemii społeczeństwo przeszło rewolucję – w całej Polsce odsetek osób posiadających podstawowe i ponadpodstawowe umiejętności wzrósł o 5,8 punktu procentowego, a na samym Mazowszu te wzrosty były jeszcze większe. Zastanawiamy się, jak zdyskontować ten wzrost kompetencji, by nie dopuścić do czegoś w rodzaju „wtórnego analfabetyzmu cyfrowego”. Okoliczności zmusiły ludzi do pracy i nauki zdalnej. Sytuacja pokazała, że tak naprawdę już byliśmy przygotowani pod względem technicznym, choć jeszcze mentalnie i organizacyjnie może nie do końca. Demony zostały jednak pokonane – przekonuje Andrzej Perkowski.

Niezależnie od programów, projektów i pieniędzy, które można przeznaczyć na naukę, najlepszym nauczycielem kompetencji cyfrowych jest ktoś bliski (rodzina, przyjaciele, koledzy z klasy lub pracy). Trudniejszy etap, który teraz trzeba pokonać, to zwiększenie świadomości w obszarze zagrożeń w świecie cyfrowym. Energii wymaga nauka odsiewania zbędnych informacji i fake newsów, odróżniania stron oficjalnych od fałszywych, odpowiedniego reagowania na działania cyberprzestępców.

Działania będą ukierunkowane m.in. na edukację na rzecz podniesienia zaufania do technologii informacyjno-komunikacyjnych, wzmacnianie kompetencji cyfrowych czy bezpieczeństwo użytkowników.

Odsetek osób posiadających podstawowe lub ponadpodstawowe umiejętności cyfrowe *

E-usługi

Dostęp do danych w formie elektronicznej i e-usług to czynniki decydujące o tempie rozwoju społeczeństwa informacyjnego oraz wzroście gospodarczym regionu. Budowa e-usług administracji publicznej, ich udoskonalanie i dopasowywanie do zmieniających się potrzeb jest procesem ciągłym. Sukces realizacji celu 2. „Elektroniczne systemy i usługi dla mieszkańców Mazowsza” jest jednak mierzony poprzez zmianę odsetka osób korzystających z internetu w kontaktach z administracją publiczną. Ubiegłoroczny raport z realizacji SRSI wskazuje na pozytywny trend. W 2020 r. już 52,4 proc. mieszkańców Mazowsza korzystało z e-usług administracji publicznej. Wskaźnik wzrósł o 6 punktów procentowych w stosunku do roku 2019.

Wśród rekomendacji wymienia się potrzebę kontynuacji prac związanych z tworzeniem sieci usług dostępnych w każdej gminie i każdym powiecie. W raporcie czytamy, że „w ślad za budową e-usług musi podążać ich integracja, interoperacyjność, intuicyjność i dostępność”. Jednostki samorządu terytorialnego poprzez współpracę powinny dążyć do wypracowania rozwiązań uniwersalnych, umożliwiających swobodną mobilność. Cechy wskazywane w rekomendacjach wymagają tworzenia e-usług na wyższych poziomach dojrzałości cyfrowej (zobacz „Dojrzałość cyfrowa” w numerze 1/2022 naszego magazynu).

Ważne, że mieszkańcy czy przedsiębiorcy coraz chętniej korzystają e-usług, nawet jeśli są one mało zaawansowane i np. umożliwiają jedynie zapoznanie się z procedurą czy pobranie formularza. – Apetyt rośnie w miarę jedzenia. Z naszych analiz wynika, że wzrośnie zapotrzebowanie na usługi o wyższym poziomie dojrzałości. A nie możemy nikomu odmówić możliwości dostępu do tych najprostszych form. Może ktoś mieć obawy albo nie umieć skorzystać z usługi elektronicznej. Tę analogowość powinniśmy jeszcze mieć w odwodzie – przekonuje Andrzej Perkowski. Zapewnia, że administracja samorządowa na Mazowszu celuje jednak w dojrzałość na poziomie 3. czy 4., zapewniającym już pełną transakcyjność. Takie usługi są udostępniane na Wrotach Mazowsza.

– Musimy wciąż uczyć się od sektora e-commerce, jak personalizować usługi. Może także w interesie administracji jest przypomnienie mieszkańcowi, że trzeba dokonać jakiejś czynności administracyjnej, np. związanej z rejestracją samochodu czy opłaceniem podatku. To wykracza poza stereotyp urzędnika, który „jedynie czeka, aż petent do niego przyjdzie z jakąś potrzebą” – mówi ekspert Urzędu Marszałkowskiego.

Województwo zakłada ukierunkowanie działań na udostępnianie i rozwój oczekiwanych usług z wykorzystaniem platform elektronicznych, wzrost poziomu dojrzałości e-usług, bezpieczeństwo systemów, wsparcie ich interoperacyjności czy wdrażanie inteligentnych systemów zarządzania.

Odsetek osób korzystających z internetu w kontaktach z administracją publiczną *

Infrastruktura

Aby nowoczesne systemy cyfrowe i e-usługi odpowiednio działały i były dostępne dla wszystkich mieszkańców, potrzebna jest rozbudowana sieć szerokopasmowa. – Jakkolwiek udało nam się zbudować unikatową w skali Europy sieć szkieletową (3700 km światłowodów w ramach projektu „Internet dla Mazowsza”), pokrywającą w równomierny sposób województwo, to wciąż nie udało nam się wyczyścić białych plam. Zapewnienie dostępu do internetu w całym regionie na tzw. ostatniej mili jest bardzo dużym wyzwaniem. Rynek jest tutaj dość bezwzględny. Jeżeli nie ma odpowiedniej liczby odbiorców, nikomu nie opłaca się dociągnięcie sieci. Teraz największym naszym wyzwaniem jest wypracowanie takiej formuły współpracy gmin z operatorami, by wykonać podłączenia tam, gdzie dotychczas było to nieopłacalne – mówi Andrzej Perkowski.

Komunikat Komisji Europejskiej „Łączność dla konkurencyjnego jednolitego rynku cyfrowego: w kierunku europejskiego społeczeństwa gigabitowego” (2016) mówi o konieczności osiągnięcia do 2025 r. trzech celów. Są to: zapewnienie gigabitowego dostępu do internetu w miejscach stanowiących siłę napędową rozwoju społeczno-gospodarczego, aby w ten sposób wspierać wzrost i zatrudnienie w Europie, zapewnienie zasięgu sieci 5G na wszystkich obszarach miejskich oraz na wszystkich głównych szlakach komunikacyjnych, aby w ten sposób wspierać konkurencyjność Europy oraz zapewnienie we wszystkich gospodarstwach domowych w Europie dostępu do internetu o przepustowości co najmniej 100 Mb/s, aby w ten sposób wspierać spójność Europy.

Trzeba zatem kontynuować rozbudowę i modernizację infrastruktury teletechnicznej i zapewnić finansowanie niezbędnym inwestycjom.

Wskaźnikiem postępów w realizacji celu 3. „Internet dla Mazowsza” jest odsetek osób korzystających z internetu w innych miejscach (poza domem, miejscem pracy, miejscem pobierania nauki i mieszkaniami innych osób), np. tzw. kawiarenkach internetowych, bibliotekach publicznych, hotelach, na lotniskach.

Odsetek osób korzystających z internetu w innych miejscach (poza domem, miejscem pracy, miejscem pobierania nauki i mieszkaniami innych osób), np. kawiarenkach internetowych, bibliotekach publicznych, hotelach, na lotniskach *

Nauka i biznes

Cel strategiczny 4. „ICT dla nauki i biznesu” ma służyć nie tylko innowacyjnej aktywności badawczo-rozwojowej i wykorzystaniu wyników prac B+R, ale także pobudzaniu rozwoju tradycyjnych działalności. Mazowsze to najszybciej rozwijający się region Polski, który charakteryzuje się ogromnym potencjałem społecznym, gospodarczym i naukowym. Uwarunkowania te stanowią doskonałą bazę do rozwoju nowych technologii oraz cyfryzacji i automatyzacji w przemyśle czy branży ICT. Transformacja cyfrowa może wspierać projektowanie i sprzedaż nowych wyrobów i usług (np. design, marketing, obsługa klienta), a także procesy rozwoju i działalności przedsiębiorców (wiedza, umiejętności cyfrowe oraz zaplecze techniczne usprawniające prowadzenie działalności, obsługę kontrahentów, usprawnienie prac księgowych i transakcyjnych, praca zdalna, telekonferencje).

W modelach wsparcia dla nauki i biznesu zakłada się rozwój wspólnych platform wymiany wiedzy i technologii oraz cyfrowe, organizacyjne i strukturalne narzędzia integracji obu sektorów. Współpraca z biznesem i nauką jest także warunkiem rozwoju miast i obszarów wiejskich. – Biznes zazdrośnie strzeże swoich zdobyczy, bo one decydują o przewadze konkurencyjnej. Z drugiej strony – mając na celu zachowanie transparentności, bezstronności – administracja ma ograniczone możliwości kontaktu z biznesem. Gdyby nasze relacje odbywałyby się jedynie poprzez zamówienia publiczne, mielibyśmy do czynienia z pewnym paradoksem: jak administracja miałaby się dowiadywać, co nowego przedsiębiorstwa mają do zaoferowania? W tym obszarze porządną pracę wykonują zespoły koordynujące pracę w grupach roboczych w ramach Regionalnej Strategii Innowacji. Tam są identyfikowane najbardziej rozwojowe obszary – mówi Andrzej Perkowski.

Wskazuje jednocześnie na otwartość środowisk naukowych, którym zależy na tym, aby ich pomysły doczekały się wdrożeń i komercjalizacji. – Idea smart city trafiła na podatny grunt. Miasta chętnie korzystają z zaawansowanych technologii. Potrafią stworzyć spójny, dobrze zarządzany organizm. Na wsiach dzieje się zdecydowanie mniej i dlatego chcemy w tym kierunku inwestować. Do tego celu wykorzystujemy potencjał naszych instytucji naukowych – zauważa kierownik Biura ds. Rozwoju Społeczeństwa Informacyjnego. – Na Mazowszu mamy nowoczesnych, dobrze wykształconych rolników, otwartych na pewne nowinki. Wspólnie z czołowymi uczelniami, jak Politechnika Warszawska, SGGW, UKSW, budujemy koncepcję smart village. Analizujemy, jak można pozyskiwać informacje na obszarach wiejskich i je wykorzystywać. Tworzymy na przykład projekt ekologiczny, w którym pomagamy diagnozować stan gleby i wdrażać system certyfikacji. To pozwala rolnikom pochwalić się produktami z obszarów, które nie są zanieczyszczone chemicznie. Pracujemy nad modelem skrócenia łańcucha dostaw, zgodnym z unijną strategią „Od pola do stołu”. Nie mieliśmy żadnego problemu z tym, żeby wejść w kooperację z uczelniami.

W ramach celu strategicznego 4. Województwo ukierunkowało działania m.in. na wsparcie aktywności B+R w dziedzinie ICT, wykorzystanie ICT w działalności gospodarczej, wzrost wykorzystania dostępnych rozwiązań obrazowania satelitarnego i lotniczego oraz wzrost wykorzystania danych przestrzennych.

Sukces realizacji celu 4. „ICT dla nauki i biznesu” będzie mierzony co roku za pomocą wskaźnika, jakim jest odsetek osób zamawiających przez internet towary lub usługi do użytku prywatnego w ciągu ostatnich 12 miesięcy.

Odsetek osób zamawiających przez internet towary lub usługi do użytku prywatnego w ciągu ostatnich 12 miesięcy *

Realizacja strategii

Oprócz kierunków działań dla poszczególnych celów strategicznych dokument wskazuje wprost na konkretne działania. Wyznaczają one ramy dla realizacji przedsięwzięć uwzględnionych w Programie Transformacji Cyfrowej Województwa, stanowiącym uszczegółowienie interwencji prowadzonej w ramach SRSI. – Poza celami strategicznymi, odpowiednio ukierunkowaliśmy działania i stworzyliśmy pakiety gotowych projektów. Rozwijamy pomysły, które będą wpływać na wzrost kompetencji i wszystkich pozostałych wskaźników określonych w strategii. To podpowiedź, jakie projekty byłyby potrzebne w nowej perspektywie finansowej – mówi Andrzej Perkowski.

Zarząd Województwa Mazowieckiego traktuje strategię jako ważny punkt odniesienia dla projektodawców, którzy będą się ubiegać o dofinansowanie ze środków nowej perspektywy finansowej. – W programie Fundusze Europejskie dla Mazowsza na lata 2021-2027 w celu 1. polityki spójności SRSI WM jest wprost wskazana jako referencyjna. Oznacza to, że projekty z zakresu cyfryzacji muszą być z nią zgodne. Nie można wykluczyć, że zgodność ze strategią też będzie oceniana na etapie wyłaniania najlepszych inicjatyw – dodaje Andrzej Perkowski. SRSI będzie w pewien sposób wyznaczała kryteria konkursów organizowanych w ramach nowego programu regionalnego.

Jerzy Gontarz

* Grafika pochodzi z publikacji https://geodezja.mazovia.pl/pliki/strategia/strategia-rozwoju-spoleczenstwa-informacyjnego-wm-092020.pdf