Kolejne pracowite lata przed nami

Podobnie jak w poprzedniej perspektywie, tak i w obecnej większość działań edukacyjnych, na które można uzyskać wsparcie z Funduszy Europejskich, zawiera element dotyczący kształcenia i poprawy umiejętności. Stawiamy na dodatkowe zajęcia rozwijające dla uczniów, szkolenia, kursy oraz studia podyplomowe dla nauczycieli. O doświadczeniach z lat 2014-2020 i planach na perspektywę 2021-2027 mówią:

Elżbieta Szymanik – zastępca dyrektora ds. EFS

Katarzyna Kieszek – p.o. kierownika Wydziału Wdrażania Projektów EFS 1

Dorota Czejarek – zastępca kierownika Wydziału Wdrażania Projektów EFS 2

Emilia Kroczek-Rydzewska – zastępca kierownika Wydziału Koordynacji EFS.

Polska jest już od 19 lat w Unii Europejskiej i mamy tak samo długą historię korzystania z Europejskiego Funduszu Społecznego (od niedawna EFS+). Na podstawie swoich doświadczeń i obserwacji proszę powiedzieć, jak w tym czasie zmieniał się sposób korzystania z tego Funduszu przez mazowieckich beneficjentów?

Dziewiętnaście lat naszej przynależności do UE to czas ogromnych pozytywnych zmian. Widzimy je na drogach i ulicach, są budowane nowe obwodnice miast, korzystamy z nowoczesnego i ekologicznego transportu. Nasi przedsiębiorcy unowocześnili swoje przedsiębiorstwa i stali się bardziej konkurencyjni. Zmodernizowano szpitale i wyposażono je w najnowszy sprzęt do leczenia i ratowania zdrowia mieszkańców. Przestrzeń publiczna i zabytki zostały zrewitalizowane i odnowione. Możemy jeździć po nowych trasach rowerowych. To korzyści z tzw. projektów twardych, czyli inwestycyjnych. Dużą rolę odgrywają jednak także projekty miękkie, które budują kapitały ludzki i społeczny. Dzięki Europejskiemu Funduszowi Społecznemu nasze szkoły są nowoczesnymi placówkami edukacyjnymi wyposażonymi w sprzęt komputerowy i pomoce dydaktyczne. Sięgając po środki unijne, przeciwdziałamy bezrobociu i wykluczeniu społecznemu.

Efekty korzystania z możliwości, jakie dają Fundusze Europejskie, są imponujące. To zasługa beneficjentów, którzy przeszli długą drogę. Od początku projekty były opracowywane poprawnie. Dziś są odważniejsze w proponowanych formach wsparcia, bardziej kompleksowo odpowiadają na problemy społeczne, rynku pracy i edukacji.

Jak zapowiada się bilans zamknięcia RPO WM w części finansowanej z EFS? Jakie projekty i inicjatywy zapiszą się w pamięci?

Dla podmiotów realizujących projekty każdy jest w jakimś sensie wyjątkowy. Jako osoba zaangażowana we wdrażanie Europejskiego Funduszu Społecznego w całym województwie myślę o kilku, które wyróżniły się pod różnymi względami.

To np. projekt Centrum Nauki Kopernik, zrealizowany w latach 2017-2019 w partnerstwie z siedmioma gminami. Z uwagi na olbrzymi potencjał naukowy lidera, czyli CNK, wprowadził do szkół biorących w nim udział nowe, dotychczas niewykorzystywane narzędzia. Nauczyciele, przeszkoleni przez ekspertów z różnych dziedzin, nabyli umiejętności pracy w sposób nowatorski, z udziałem specjalnie zakupionych do szkół sprzętów, m.in. do badań naukowych. Uczniowie zaś wzięli udział w warsztatach prowadzonych metodą eksperymentu oraz podejmowali się własnych badań przy wsparciu specjalistów oraz nauczycieli. Projekt realizuje przede wszystkim unijną zasadę równego dostępu do wysokiej jakości edukacji. Jest innowacyjny i kompleksowy.

Wyjątkową inicjatywą, która idealnie wpisuje się w cele Unii Europejskiej dotyczące wyrównywania szans edukacyjnych, zrealizowało Towarzystwo Opieki nad Ociemniałymi. Uczestniczyły w niej dzieci uczęszczające do Przedszkola dla Niewidomych w Laskach. Projekt umożliwił im udział w dodatkowych zajęciach specjalistycznych. Dzięki temu mają szansę na większą samodzielność w przyszłości i lepsze funkcjonowanie w społeczeństwie, szczególnie jeśli chodzi o umiejętność porozumiewania się. Nauczyciele otrzymali z kolei wsparcie w postaci możliwości udziału w kursach doszkalających. Zyskali nową wiedzę i umiejętności pomocne w pracy z dziećmi z niepełnosprawnością. Samo przedszkole zostało doposażone w nowoczesny sprzęt wspomagający prowadzoną terapię.

W ramach włączenia społecznego ciekawą i niezwykle pożyteczną inicjatywą były projekty aktywizacyjne dla wychowanków młodzieżowych ośrodków wychowawczych. Młodzi ludzie rozpoczynający zawodową drogę uczestniczyli w szkoleniach miękkich, zawodowych i stażach. Dzięki nim zdobyli umiejętności i kompetencje pozwalające odnaleźć się na rynku pracy.

Z ubiegłorocznego orędzia Ursuli von der Leyen dowiedzieliśmy się, że liczba bezrobotnych w Europie jest niska jak nigdy wcześniej. Jednocześnie jednak liczba wolnych miejsc pracy osiągnęła też rekordowy poziom. Czy taką sytuację mamy również na Mazowszu?

Jesteśmy regionem zróżnicowanym pod każdym względem. Problem braku rąk do pracy występuje szczególnie w regionie warszawskim stołecznym, a w mniejszym stopniu poza nim. Natomiast w całym województwie zauważamy problem zgodności wykształcenia z potrzebami rynku pracy. Niezwykle ważna jest współpraca z przedsiębiorcami. Dzięki ich wskazówkom możemy kształcić, szkolić i doskonalić pracowników, by mieli umiejętności, jakich firmy potrzebują.

Co dla województwa mazowieckiego wynika z ostatniego badania „Barometr zawodów”? Które zawody należą do deficytowych, a które do nadmiarowych? 

W „Barometrze zawodów” najbardziej uwagę zwraca to, że w województwie mazowieckim nie ma zawodów nadmiarowych. Z kolei liczba i rodzaj deficytowych od kilku lat utrzymują się na podobnym poziomie. To ok. 19-22 profesji – reprezentujących branżę budowlaną i elektryczną, spawaczy, kierowców samochodów ciężarowych i ciągników siodłowych, magazynierów.

Trudna sytuacja dotyczy także branży edukacyjnej. Brakuje nauczycieli przedmiotów zawodowych i instruktorów praktycznej nauki zawodu. Staramy się kierować fundusze z Unii Europejskiej na realizację projektów edukacyjnych mogących poprawić sytuację na rynku pracy w tych deficytowych obszarach. Już w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego na lata 2014-2020 określiliśmy kryteria wyboru projektów do dofinansowania w taki sposób, żeby beneficjenci w planowanych działaniach musieli uwzględniać potrzeby lokalnego i regionalnego rynku pracy. Dodatkowo, mając na uwadze, że w ostatnich latach „Barometr zawodów” pokazywał, że zmniejsza się liczba nauczycieli przedmiotów zawodowych i instruktorów praktycznej nauki zawodu w stosunku do zapotrzebowania na rynku, premiowaliśmy projekty podnoszące kwalifikacje nauczycieli tych zawodów, w których występują braki kadrowe.

Dzięki analizie zakresu projektów przyjętych do dofinansowania i zrealizowanych w ramach RPO WM 2014-2020 w obszarze edukacji wiemy, że obejmują one kształcenie (np. kursy kwalifikacyjne) zarówno uczniów, jak i nauczycieli w zawodach wskazanych w „Barometrze” jako deficytowe. Być może również dzięki tego typu działaniom i środkom pochodzącym z EFS już niedługo dane te się poprawią.

Przygotowywane dla Programu Fundusze Europejskie dla Mazowsza 2021-2027 kryteria wyboru projektów edukacyjnych także będą uwzględniały aspekt potrzeb rynku pracy.

Wykształcenie pracownika o kompetencjach dopasowanych do potrzeb firm to zwykle lata pracy. W jakim stopniu projekty finansowanie z EFS+ mogą korygować sytuację?

Dziś świat niewiarygodnie pędzi. Bardzo szybko zmieniają się również potrzeby firm odnoszące się do kompetencji pracowników. W oświacie prawie zawsze będziemy mieć do czynienia z niedopasowaniem kształcenia do potrzeb rynku pracy. Z pomocą przychodzi tu EFS+ i pomoc w podnoszeniu umiejętności. Dofinansowanie otrzymają projekty wspierające kształcenie w określonych zawodach. Bardzo ważnym elementem są tu staże, jakie młodzi ludzie odbywają w konkretnych warunkach pracy, bezpośrednio u pracodawcy. Należy też brać pod uwagę kompetencje uniwersalne, np. umiejętność korzystania z technik informacyjno-komunikacyjnych.

Obchodzimy Europejski Rok Umiejętności. W jaki sposób w jego realizację wpisują się instrumenty Funduszy Europejskich dla Mazowsza finansowane z EFS+?

Podobnie jak w latach 2014-2020, tak i w perspektywie 2021-2027 większość działań edukacyjnych, na które można uzyskać wsparcie z Funduszy Europejskich, zawiera element dotyczący kształcenia i poprawy umiejętności. W projektach skierowanych zarówno do uczniów, jak i osób dorosłych wśród działań możliwych do objęcia dofinansowaniem z EFS+ wymienione są te związane z rozwojem kompetencji kluczowych, społecznych oraz innych umiejętności niezbędnych na rynku pracy. Stawiamy na np. dodatkowe zajęcia rozwijające dla uczniów, szkolenia, kursy, studia podyplomowe dla nauczycieli.

W obecnej perspektywie rozszerzono zakres wsparcia kierowanego dotychczas z EFS w ramach projektów edukacyjnych do osób dorosłych, które chcą z własnej inicjatywy podnieść swoje kompetencje lub kwalifikacje (kursy języków obcych oraz z obszaru TIK, czyli technologii informacyjno-komunikacyjnych), o możliwość poprawy tzw. umiejętności podstawowych. Chodzi o czytanie i pisanie ze zrozumieniem, rozumowanie matematyczne i kompetencje cyfrowe. Poza wspomnianym wcześniej wsparciem podnoszenia kompetencji z zakresu TIK jest to nowość w stosunku do poprzedniego okresu finansowania. Zmiana wynika z przeprowadzonej w 2019 r. przez organy Unii Europejskiej oceny realizacji przez Polskę reform strukturalnych oraz z danych wskazujących na konieczność dalszych inwestycji w kształcenie i szkolenie dorosłych.

To, jak dużą wagę przywiązuje Unia Europejska do tzw. lifelong learning, czyli umiejętności uczenia się przez całe życie, znalazło także wyraz w zaleceniu Rady Unii Europejskiej w sprawie ścieżek poprawy umiejętności: nowe możliwości dla dorosłych. W ramach wsparcia osób dorosłych w FEM 2021-2027 oferujemy zatem m.in. dostęp do ww. ścieżek poprawy umiejętności. Chodzi o działania nakierowane na opanowanie co najmniej podstawowego zestawu umiejętności (wymienionych wyżej), zdobycie wiedzy i kompetencji, odpowiednich dla rynku pracy, oraz o aktywne uczestnictwo w społeczeństwie – w zależności od indywidualnych potrzeb.

Działania planowane w ramach włączenia społecznego z EFS+ wpisują się również w unijną inicjatywę, jaką jest Europejski Rok Umiejętności (ERU). Mazowsze będzie aktywizowało osoby zagrożone ubóstwem lub wykluczeniem społecznym oraz bierne zawodowo, stosując instrumenty aktywizacji społecznej, zawodowej, edukacyjnej i zdrowotnej. Będziemy wdrażać kompleksowe i zindywidualizowane plany działania dla każdego uczestnika. Oznacza to, że wsparcie szkoleniowe, doradcze czy stażowe dostosowane zostanie do indywidualnych potrzeb uczestników i potrzeb rynku pracy. W ramach EFS+ na Mazowszu zaplanowano działania mające na celu zatrudnianie osób na miejscach pracy „lepszej jakości”, w tym np. tworzonych w przedsiębiorstwach społecznych.

Jednym z kluczowych celów ERU jest rozwój społeczeństwa cyfrowego. W jaki sposób Fundusze Europejskie będą wspierały realizację tego zadania?

Już w poprzedniej perspektywie jednym z głównych elementów projektów edukacyjnych było wsparcie ich uczestników w rozwijaniu umiejętności cyfrowych. Brali oni udział w kursach i szkoleniach, a formalne potwierdzenie zdobytych umiejętności uzyskiwali na egzaminach. Osoby te otrzymywały cenione przez pracodawców certyfikaty potwierdzające ich kwalifikacje cyfrowe. Poprawiało to ich sytuację na rynku pracy.

Działania dotyczyły także doposażania placówek oświatowych w niezbędny sprzęt komputerowy, nowoczesne ekrany dotykowe i tablice multimedialne. Pandemia COVID-19 i przejście na nauczanie zdalne paradoksalnie wymusiły postęp w tym obszarze. Środki z EFS znacząco wzmocniły i wspomogły szkoły i uczniów, szczególnie tych znajdujących się w trudniejszej sytuacji, wynikającej np. z ubóstwa. Beneficjenci kupowali m.in. komputery przenośne wraz z dostępem do internetu. Następnie użyczali je uczniom, by mogli uczyć się na odległość. Samorząd województwa mazowieckiego do końca tego roku realizuje projekt, który stanowi odpowiedź na wyzwania pandemiczne i obejmuje zakup niezbędnego sprzętu, oprogramowania i przeprowadzenie szkoleń przygotowujących szkoły, uczniów i nauczycieli do sprawnej pracy i nauki zdalnej. Jego wartość to ponad 60 mln zł, dofinansowany jest z EFS.

Doposażanie szkół, choć już niezwiązane z epidemią COVID-19, będzie kontynuowane także w ramach FEM 2021-2027 i finansowane z EFS+. Planowane jest też dalsze rozwijanie u uczniów kompetencji kluczowych, w tym TIK.

Rozszerzone zostanie natomiast wsparcie w zakresie rozwoju umiejętności cyfrowych osób dorosłych w związku z realizacją ścieżek poprawy umiejętności podstawowych, o których wspomniałam wcześniej. Cyfryzacja została uznana przez Komisję Europejską za jeden z głównych elementów umożliwiających człowiekowi skuteczne radzenie sobie z zadaniami i wyzwaniami codziennego życia. Takie podejście znajduje odzwierciedlenie w nowej formie wsparcia możliwej do dofinansowania z EFS+ w ramach FEM. Chodzi o tworzenie lokalnych punktów wsparcia edukacji osób dorosłych, tzw. LOWE (Lokalnych Ośrodków Wiedzy i Edukacji). Ośrodki te będą musiały obowiązkowo współpracować z lokalnymi Klubami Rozwoju Cyfrowego tworzonymi w Programie Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego 2021-2027.

Jakie konkursy z nowego programu regionalnego finansowane z EFS+ są już ogłoszone? Które są odpowiedzią na wymienione wcześniej wyzwania?

Europejski Fundusz Społeczny Plus pomoże zapewnić równość i pełnię możliwości w wymiarze społecznym. Projekty realizowane w latach 2021-2027 będą wspierać m.in. lepszą jakość kształcenia, system uczenia się przez całe życie dla wszystkich czy przekwalifikowanie się. Stawiamy również na aktywną integrację społeczno-ekonomiczną, modernizację systemów ochrony socjalnej oraz integrację społeczną osób zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym. W obszarze zatrudnienia i rynku pracy położymy nacisk na pomoc w adaptacji pracowników, przedsiębiorstw i przedsiębiorców do zmian.

Pracownicy będą mieli szansę podnieść swoje umiejętności i kompetencje w ramach Priorytetu VII Fundusze Europejskie dla nowoczesnej i dostępnej edukacji na Mazowszu.

Już w sierpniu planujemy ogłosić nabór wniosków o dofinansowanie w działaniu 7.5 Edukacja osób dorosłych poza PSF. Jego celem będzie wspieranie lokalnych inicjatyw na rzecz kształcenia osób dorosłych (na przykładzie LOWE) m.in. poprzez tworzenie lokalnych punktów wsparcia kształcenia osób dorosłych, w tym służących aktywizacji osób starszych, osób o niskich kwalifikacjach, osób z niepełnosprawnościami.

Na początku 2024 r. planujemy ruszyć z naborem w ramach działania 7.4 Edukacja osób dorosłych. Ma ono na celu wspieranie, poprzez usługi rozwojowe (m.in. w zakresie kompetencji cyfrowych) w ramach podmiotowego systemu finansowania, dorosłych, którzy z własnej inicjatywy chcą podnieść swoje umiejętności i kompetencje lub nabyć kwalifikacje (m.in. włączone do Zintegrowanego Rejestru Kwalifikacji). Uwzględniamy tu też osoby z najtrudniejszych grup docelowych. Wykorzystana w tych działaniach będzie Baza Usług Rozwojowych.

Nie zapominamy również o podnoszeniu kompetencji dzieci i młodzieży. W drugiej połowie sierpnia ogłosimy nabór wniosków w ramach działania 7.2 Wzmocnienie kompetencji uczniów. Jego cel to rozwój kompetencji kluczowych i umiejętności niezbędnych na rynku pracy. Odbiorcami będą uczniowie szkół podstawowych i ponadpodstawowych ogólnokształcących.