Fundusz Spójności – fundament rozwoju

Od 30 lat Fundusz Spójności pomaga zmniejszać różnice w zamożności między biedniejszymi i bogatszymi regionami Unii Europejskiej. Służą temu inwestycje w sieci drogowe i kolejowe, transport publiczny, gospodarkę wodną oraz ochronę klimatu. Po wejściu do UE Polska stała się jednym z największych beneficjentów Funduszu Spójności.

Fundusz ustanowiono1 kwietnia 1993 r. jako nowe narzędzie wdrażania polityki spójności Unii Europejskiej. Jego pierwotna nazwa brzmiała Finansowy Instrument Spójności. Był to czas intensywnej pracy państw członkowskich nad zwiększeniem integracji UE, czyli procesu, w którym ważną rolę odgrywa wyrównywanie różnic gospodarczych i społecznych. Zostało to mocno zaakcentowane w podpisanym w Maastricht Traktacie o Unii Europejskiej.

W ciągu ostatnich 30 lat Fundusz Spójności zainwestował prawie 179 mld euro w spójność gospodarczą, społeczną i terytorialną UE. Jest on skierowany do krajów, w których dochód narodowy brutto na mieszkańca nie przekracza 90 proc. średniej unijnej.

Pierwszymi państwami korzystającymi z tego funduszu były: Grecja, Irlandia, Portugalia i Hiszpania (w latach 1994-1999). Następnie, po rozszerzeniu Unii w 2004 r.: Cypr, Czechy, Estonia, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Słowacja, Słowenia i Węgry, po 2007 r.: Bułgaria i Rumunia, a od 2013 r. – Chorwacja. W obecnym okresie programowania 2021-2027 z Funduszu Spójności korzysta 15 państw: Bułgaria, Chorwacja, Cypr, Czechy, Estonia, Grecja, Litwa, Łotwa, Malta, Polska, Portugalia, Rumunia, Słowacja, Słowenia i Węgry.

Budżet Funduszu Spójności

Od 2004 r. budżet Funduszu Spójności istotnie się zwiększył. Było to: 18 mld euro w latach 1994-1999, 30,6 mld euro w latach 2000-2006, 68,5 mld euro w latach 2007-2013 i 61,4 mld euro w okresie 2014-2020.

W latach 2021-2027 Unia Europejska przeznaczy na ten fundusz 42,6 mld euro, z czego wkład na rzecz instrumentu „Łącząc Europę” wyniesie 10 mld euro. Poziom współfinansowania może sięgnąć 85 proc. wartości projektów. Polska – z alokacją prawie 11 mld euro – jest największym beneficjentem Funduszu Spójności w UE. Ta sytuacja pokazuje, jak ważna jest dla naszego kraju współpraca z instytucjami unijnymi oraz jak znaczące korzyści przynosi nam członkostwo w UE.

2021-2027: więcej funduszy na ochronę klimatu

W latach 2021-2027 Fundusz Spójności zdecydowanie koncentruje się na wsparciu działań służących ochronie środowiska i przeciwdziałaniu zmianom klimatu. Środku są przeznaczone na następujące obszary:

• inwestycje na rzecz środowiska, w tym dziedziny związane ze zrównoważonym rozwojem i energią przynoszące korzyści środowisku
• sieci transeuropejskie w obszarze infrastruktury transportowej (TEN-T)
• pomoc techniczną.

Zgodnie z założeniami polityki spójności na lata 2021-2027 ponad 37 proc. z całkowitego budżetu Funduszu Spójności w wysokości 48,03 mld euro zostanie przeznaczonych na wsparcie celów klimatycznych. Z tej puli 6,9 mld euro zasili ekologiczny transport miejski i systemy zarządzania ruchem, 3,3 mld euro – efektywność energetyczną i odnawialne źródła energii. Z kolei 16,9 mld euro wspomoże inwestycje w transport kolejowy, drogowy i śródlądowy w ramach transeuropejskich sieci transportowych TEN-T.

Ściśle określone są również dziedziny, które nie mogą być wspierane z Funduszu Spójności. Wykaz obejmuje likwidację lub budowę elektrowni jądrowych, infrastrukturę portów lotniczych (z wyjątkiem regionów najbardziej oddalonych) oraz niektóre działania związane z gospodarką odpadami (np. ich składowanie). Ponadto nie wolno wspierać inwestycji w budynki mieszkalne, o ile nie jest to związane z promowaniem efektywności energetycznej lub odnawialnych źródeł energii.

Wybitne inwestycje z Funduszu Spójności w Europie

Wsparte z Funduszu Spójności inwestycje przestawiły na tory rozwoju całe regiony i miasta. Jednym z pierwszych i spektakularnych przykładów jest most Vasco da Gamy w Lizbonie – do dziś ikona unijnego wsparcia dla państw członkowskich. Most nazwano imieniem słynnego portugalskiego podróżnika, który w 1498 r. odkrył drogę morską do Indii. Oficjalne otwarcie odbyło się 29 marca 1998 r., czyli w pięćsetną rocznicę tego przełomowego wydarzenia. Most o długości ponad 17 km jest do dzisiaj jednym z najdłuższych w Europie. Został zaprojektowany tak, aby wytrzymać trzęsienia ziemi i silne wiatry, dzięki czemu jest bezpiecznym i niezawodnym połączeniem transportowym. Jego imponująca konstrukcja i sposób, w jaki elegancko przecina rzekę, sprawiły, że stał się ważną częścią panoramy Lizbony. Koszt jego budowy wyniósł ok. 900 mln euro.

Portugalia może pochwalić się wieloma innymi sukcesami w realizacji inwestycji z Funduszu Spójności. Należy do nich zapora Alqueva na rzece Gwadiana na południu kraju. Konstrukcja poprawiła zarządzanie zasobami wody w regionie borykającym się ze znacznym jej niedoborem. Podczas deszczów jest gromadzona, a następnie wykorzystywana w okresach suchych do nawadniania ziemi i zaopatrzenia mieszkańców. Budowla pobudziła lokalną i krajową gospodarkę, zwłaszcza rolnictwo. To także wielki projekt inżynieryjny. Zbiornik zaporowy o powierzchni ok. 250 km kw. uznawany jest za największy sztuczny zbiornik wodny w Unii Europejskiej zarówno pod względem powierzchni, jak i objętości zgromadzonej w nim wody. Budowę zakończono w 2002 r. Inwestycję o wartości ok. 4 mld euro w połowie dofinansowała Unia Europejska.

Gdyby nie Fundusz, nie mielibyśmy tylu transeuropejskich sieci transportowych (TEN-T). Dzięki niemu zbudowano i zmodernizowano prawie 8 tys. km dróg i ponad 3,5 tys. km tras kolejowych, a także liczne akwedukty i tunele. Ostatnio sporo dzieje się w tym zakresie w Europie Środkowo-Wschodniej. W Bułgarii dzięki dotacji z Funduszu Spójności powstaje najdłuższy (6,8 km) dwunitkowy tunel kolejowy na Półwyspie Bałkańskim. Inwestycja o wartości 300 mln euro jest częścią szerszej modernizacji linii kolejowej łączącej Sofię z Burgas. To ważny fragment transeuropejskiego korytarza nr 8 biegnącego od zachodniego wybrzeża Morza Czarnego do wschodniego regionu Morza Śródziemnego.

W Hiszpanii Fundusz Spójności przysłużył się rozwojowi nowoczesnej sieci kolei dużych prędkości. Linia Madryt–Barcelona–granica z Francją o łącznej długości 804 km jest jedną z głównych osi komunikacyjnych między Hiszpanią a resztą Europy. Skróciła czas przejazdu na trasie Madryt–Barcelona do zaledwie kilku godzin, czyniąc ją konkurencyjną w stosunku do podróży drogą powietrzną. Zachęciło to ludzi do wybierania pociągów zamiast samolotów i samochodów. Dzięki temu zmniejszyło się zatłoczenie na lotniskach i drogach oraz obniżyła się emisja gazów cieplarnianych.

Ogromne znaczenie dla gospodarki zrównoważonej i ekologicznej ma uruchomiony w ubiegłym roku zakład utylizacji odpadów w Alexandroupolis w Grecji. Może on przetworzyć rocznie 46 tys. ton zmieszanych stałych odpadów komunalnych i 6 tys. ton selektywnie zebranych bioodpadów, zaspokajając potrzeby 200 tys. mieszkańców.

Inwestycje z Funduszu Spójności w Polsce i stolicy

Dzięki Funduszowi Spójności linia kolejowa Warszawa–Gdynia usprawniła transport pasażerski w korytarzu Bałtyk–Adriatyk, a nowoczesny tabor kolejowy kursuje między głównymi miastami Polski. Ponadto Fundusz pomógł w rozbudowie portów lotniczych w Warszawie, Rzeszowie i we Wrocławiu.

W województwie mazowieckim zrealizowano 577 projektów z Funduszu Spójności. Wśród nich są przedsięwzięcia drogowe i kolejowe prowadzone w regionie przez Generalną Dyrekcję Dróg Krajowych i Autostrad oraz PKP Polskie Linie Kolejowe SA. To np. linia kolejowa nr 7 Warszawa Wschodnia Osobowa–Dorohusk na odcinku Warszawa–Otwock–Dęblin–Lublin, etap I (prawie 3 mld zł dofinansowania) i autostrada A1 na odcinku Toruń–Stryków (ponad 2,8 mld zł wsparcia).

Nie można przecenić wkładu Funduszu Spójności w komfort życia mieszkańców Warszawy. Największe pieniądze przeznaczono na rozbudowę metra, budowę sieci wodno-kanalizacyjnej oraz zakup nowoczesnych autobusów.

Metro warszawskie

Unia Europejska dofinansowała trzy wielkie projekty rozbudowy metra. Największy – „II linia metra w Warszawie – prace przygotowawcze, projekt i budowa odcinka centralnego wraz z zakupem taboru” – uzyskał wsparcie z Funduszu Spójności w wysokości 3,6 mld zł. W ramach prac wykonano m.in. odcinek centralny o długości ok. 7 km wraz z siedmioma stacjami. Zakupiono 35 nowoczesnych pociągów sześciowagonowych. Dzięki realizacji projektu miasto zyskało nowoczesną, ekologiczną infrastrukturę transportową, która znacznie skróciła czas przejazdu na trasie Rondo Daszyńskiego–Dworzec Wileński.

Druga z inwestycji w metro, tj. „Budowa II linii metra wraz z zakupem taboru – etap III”, uzyskała prawie 2 mld zł dotacji z Funduszu Spójności. Cały budżet projektu wyniósł niemal 3,6 mld zł. Za tę kwotę powstały dwie stacje w kierunku zachodnim (Ulrychów, Powstańców Śląskich) oraz trzy w kierunku północno-wschodnim (Zacisze, Kondratowicza, Bródno), z tunelami, torami oraz systemem wentylacyjnym. Zakupiono też 17 nowych pociągów do obsługi II linii metra.

Trzeci co do wielkości projekt dotyczący rozbudowy metra, tj. „Budowa II linii metra wraz z infrastrukturą towarzyszącą i zakupem taboru – etap II”, z całkowitym budżetem 2,9 mld zł, otrzymał dofinansowanie w wysokości 1,8 mld zł. Powstało sześć stacji (Płocka, Młynów, Księcia Janusza, Szwedzka, Targówek, Trocka) wraz z tunelami, torami odstawczymi i wentylacją. Na terenie stacji na Kabatach zbudowano halę postojową. Zakupiono także 13 nowoczesnych składów pociągów.

Inwestycje w tramwaje warszawskie

Ponad 2,3 mld zł pozyskała spółka Przedsiębiorstwo Tramwaje Warszawskie na dziewięć projektów rozbudowy sieci i zakupu tramwajów niskopodłogowych. Największe z tych przedsięwzięć, tj. „Budowa trasy tramwajowej do Wilanowa wraz z zakupem taboru oraz infrastrukturą towarzyszącą”, kosztowało ponad 1,2 mld zł, z czego 554 mln zł pochodziło z Funduszu Spójności. Obejmowało ono budowę dwóch tras, zajezdni oraz systemu informacji pasażerskiej, a także zakup 50 dwukierunkowych tramwajów niskopodłogowych.

282 mln zł z Funduszu Spójności wykorzystano na projekt „Zakup taboru autobusowego (130 niskopodłogowych autobusów niskoemisyjnych) wraz z infrastrukturą towarzyszącą”. Dzięki niemu po stolicy jeździ zestaw przegubowych autobusów elektrycznych obsługujących trasy w ścisłym centrum stolicy. Zamontowano i uruchomiono także punkty ładowania pantografowego.

Inwestycje w wodociągi i oczyszczanie ścieków w Warszawie

Prawie 1,6 mld zł z Fundusz Spójności otrzymało Miejskie Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji w m.st. Warszawie, by sfinansować trzy projekty dotyczące zaopatrzenia w wodę i oczyszczania ścieków w stolicy. Pieniądze wykorzystano m.in. na budowę kanalizacji sanitarnej, podłączeń do kanalizacji. Zbudowano też sieć wodociągową wraz z podłączeniami gospodarstw domowych, zmodernizowano oczyszczalnie ścieków „Czajka” i „Południe”. Powstała również stacja tankowania biogazu i rozbudowano inteligentny system zarządzania siecią kanalizacyjną.

Nie tylko Warszawa

Duże projekty wsparte dotacjami z tego funduszu zrealizowano w wielu miastach i gminach województwa mazowieckiego. Największe inwestycje powstały w Radomiu, Piasecznie, Wołominie-Kobyłce, Starych Babicach, Siedlcach, Markach, Otwocku i Płocku.

Pełną listę beneficjentów Funduszu Spójności z Mazowsza można znaleźć na portalu Mapa dotacji UE (https://mapadotacji.gov.pl/).

Andrzej Szoszkiewicz