20 lat razem

Jak Polska rozwinęła się w ciągu 20 lat członkostwa w Unii Europejskiej? Czym Mazowsze wyróżnia się wśród pozostałych regionów? Jakie wyzwania czekają nas w związku z objęciem prezydencji w Radzie Unii Europejskiej? O tym wszystkim mówi dr KONRAD WOJNAROWSKI, wiceminister funduszy i polityki regionalnej.

W ciągu ostatnich dwóch dekad Polska dokonała cywilizacyjnego skoku. W jakim stopniu zawdzięczamy to unijnej polityce spójności?

Członkostwo w Unii Europejskiej przyniosło naszemu krajowi wymierne korzyści. Są to m.in. zyski wynikające z efektywnego wykorzystania funduszy unijnych, wzrostu zaufania ze strony zagranicznych inwestorów czy też dostępu krajowych przedsiębiorstw do rynku unijnego.

Przystąpienie Polski do UE było kolejnym krokiem w długotrwałym procesie restrukturyzacji ekonomicznej kraju. Dołączenie do systemu gospodarczego bazującego na jednolitym rynku, w którym wiodącą rolę odgrywają wysoko rozwinięte gospodarki, pozwoliło Polsce zmniejszyć dystans do krajów bogatszych. Jednym z mierników sukcesu, jaki osiągnęła Polska w ostatnich 20 latach, jest wskaźnik PKB na jednego mieszkańca, który od 2004 r. wzrósł niemal trzykrotnie.

Otrzymane wsparcie w postaci Funduszy Europejskich pozwoliło zrealizować wiele projektów inwestycyjnych, które podniosły konkurencyjność gospodarki, poprawiły spójność społeczną i terytorialną kraju. Przyczyniły się do włączenia Polski do europejskiej sieci transportowej, rozwoju infrastruktury dostępu do internetu, wzrostu bezpieczeństwa energetycznego.

Fundusze Europejskie wspierają nie tylko infrastrukturę, ale również wiele działań z zakresu edukacji, rozwoju zawodowego czy szeroko pojętej przedsiębiorczości. Pozytywny efekt widoczny jest w tworzeniu nowych miejsc pracy, poprawie kwalifikacji pracowników i ich lepszej adaptacji do zmieniających się warunków na rynku pracy. Nastąpił wyraźny spadek bezrobocia. Efektem polityki spójności jest też poprawa jakości życia i warunków prowadzenia działalności gospodarczej w naszym kraju.

Sporo mówimy o materialnych korzyściach wynikających z naszego członkostwa. Ale przecież Unia Europejska to także wspólnota wartości.

Polacy są euroentuzjastami. Zaufanie do europejskiej wspólnoty, mimo niewielkich spadków w ostatnich 20 latach, ciągle utrzymuje się na wysokim poziomie. Jako społeczeństwo dostrzegamy nie tylko pozytywne efekty gospodarcze, ale też popieramy wspólne wartości: wolność, demokrację i państwo prawa. Na tle ogółu Europejczyków wyróżnia Polaków to, że pozytywnie oceniamy kierunki rozwoju UE.

91 proc. Polaków uważa, że wszyscy członkowie powinni szanować najważniejsze wartości Unii Europejskiej, takie jak prawa podstawowe, praworządność czy demokracja.

Co nasz kraj wnosi do wspólnoty? Z czego możemy być dumni? 

Wkład Polski do wspólnoty UE należy oceniać w aspekcie gospodarczym i społecznym. Polska jest jednym z większych krajów członkowskich UE i ma dynamicznie rozwijającą się gospodarkę. Integracja z Jednolitym Rynkiem Europejskim z jednej strony była ogromną szansą dla polskich przedsiębiorstw i silnym impulsem modernizacyjnym. Z drugiej zaś włączenie tak dużego rynku do wspólnoty było również impulsem do realizacji nowych inwestycji i nawiązywania współpracy z inwestorami zagranicznymi.

Nie można też zapominać, że Polska jest jednym z większych producentów żywności w UE, co przyczynia się do bezpieczeństwa żywnościowego regionu.

W wymiarze społecznym ważne jest, że Polacy są aktywnymi uczestnikami rynku pracy w całej Europie. Wprawdzie na początku integracji ta mobilność związana była z wysokim poziomem bezrobocia w naszym kraju, ale obecnie uczestnictwo Polaków w europejskim rynku pracy wynika z wysokich kwalifikacji.

Całe pokolenie młodych ludzi, które wychowało się już w czasie obecności Polski w UE, jest świadomym uczestnikiem kultury europejskiej. Podziela też wartości europejskie, takie jak poszanowanie mniejszości, równość i praworządność.

Regiony zyskały większą samodzielność i podmiotowość dzięki UE. Negocjują z Komisją Europejską własne programy regionalne. Na czym polega fenomen Mazowsza?

Zarząd Województwa Mazowieckiego już trzecią perspektywę jest w pełni odpowiedzialny za realizację programu regionalnego. To ogromne środki na rozwój o łącznej kwocie, w trzech kolejnych programach, ponad 6 mld euro. Oznacza to również odpowiedzialność władz Mazowsza za każde wydane euro – od negocjacji zakresu programów z Komisją Europejską, poprzez wybór projektów i kontrolę ich prawidłowości, aż po zamykanie programu i ostateczne rozliczenia z Komisją.

Mazowsze to region, w którym widzimy ogromny rozwój w ostatnich 20 latach. PKB województwa na jednego mieszkańca w 2022 r. wyniosło 157,6 proc. ogólnopolskiego PKB per capita, co plasuje mazowieckie na pierwszej pozycji wśród regionów. Według najnowszego 9. Raportu Kohezyjnego zarówno w przypadku regionu stołecznego, jak i regionu mazowieckiego wzrost PKB per capita w latach 2001-2021 był wyższy od średniej UE. Samo województwo mazowieckie odpowiadało za ponad 20 proc. PKB Polski w 2022 r.

Stolica z przyległymi powiatami zaczęła jednak uciekać reszcie regionu.

Mazowsze jest najbardziej zróżnicowanym regionem w Polsce. Z jednej strony znajduje się tu Warszawa, przyciągająca największe inwestycje i generująca największy potencjał w dziedzinie badań i innowacji. Z drugiej strony, poziom rozwoju samorządów spoza ścisłego otoczenia stolicy, tzw. obwarzanka warszawskiego, jest podobny do tego z najbiedniejszych regionów kraju.

Dlatego na potrzeby rozdzielenia środków z perspektywy finansowej na lata 2021-2027 dokonano w 2018 r. podziału Mazowsza na dwa regiony statystyczne: mazowiecki regionalny i warszawski stołeczny. Ten pierwszy zaliczony został do regionów słabiej rozwiniętych w Unii Europejskiej (PKB na mieszkańca poniżej 75 proc. średniego PKB w UE), zaś drugi – do lepiej rozwiniętych (PKB na mieszkańca przekracza 90 proc. średniego PKB w UE). W związku z tym poziom dofinansowania inwestycji z funduszy unijnych w obu kategoriach regionów jest różny: w mazowieckim regionalnym wynosi 85 proc., a w warszawskim stołecznym – 50 proc.

Na wsparcie inwestycji w regionie mazowieckim regionalnym przeznaczono 1,6 mld euro, a w lepiej rozwiniętym warszawskim stołecznym – ponadtrzykrotnie mniej – 0,5 mld euro. Dzięki temu wyjątkowemu rozwiązaniu biedniejsze powiaty Mazowsza nie tracą na „efekcie statystycznym bogatej Warszawy”, a władzom województwa łatwiej jest prowadzić politykę regionalną dostosowaną do potrzeb i wyzwań obu tych obszarów.

W ostatnich latach Mazowsze szybko reagowało na kolejne kryzysy, umiejętnie korzystając z unijnych funduszy.

Ostatnie lata przyniosły niespodziewaną serię kryzysów, którym Europa musiała stawić czoło. Najpierw pandemia COVID-19, a w niedługim czasie agresja Rosji na Ukrainę stanowiły ogromne wyzwanie dla wszystkich regionów, szczególnie położonych blisko wschodniej granicy UE.

Mazowsze w tych trudnych okolicznościach pokazało, że jest regionem aktywnym, który podejmuje szybkie działania łagodzące skutki tych kryzysów. Projekty województwa mazowieckiego mogły być inspiracją dla innych samorządów.

W odpowiedzi na skutki pandemii COVID-19 samorząd województwa zrealizował projekt pn. „Zakup niezbędnego sprzętu oraz adaptacja pomieszczeń w związku z pojawieniem się koronawirusa SARS-CoV-2 na terenie województwa”. Jest to największy projekt sfinansowany z regionalnego programu województwa na lata 2014-2020. Jego wartość wyniosła ok. 578 mln zł, w tym dofinansowanie UE – 493,4 mln zł. Dzięki temu placówki ochrony zdrowia w całym regionie wyposażono w sprzęt medyczny i środki ochrony indywidualnej. Pacjenci mogli korzystać z opieki medycznej na najwyższym poziomie w tych trudnych miesiącach pandemii koronawirusa.

Po rozpoczęciu agresji Rosji na Ukrainę w 2022 r. liczbę uchodźców, jaka przybyła do województwa mazowieckiego, szacowano na ponad pół miliona osób. Do samej Warszawy trafiło ok. 330 tys. z nich. W odpowiedzi na ten kryzys i znaczący napływ uchodźców z Ukrainy władze Mazowsza podjęły zdecydowane działania, aby objąć ich wsparciem. Uruchomiły kompleksowy projekt „Mazowsze dla Ukrainy” o wartości ponad 10,5 mln zł (dofinansowanie UE: 8,4 mln zł), który zapewnił wsparcie psychologiczne i terapeutyczne dla obywateli Ukrainy, w tym dzieci. Ponadto wsparł ich w znalezieniu miejsca pobytu oraz sfinansował działania związane z aktywizacją zawodową, kursami języka polskiego i podjęciem pracy.

Oprócz programów z perspektywy finansowej 2021-2027 Polska realizuje swój Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększenia Odporności. Teraz, po zmianach, jego realizacja przyspieszyła.

Krajowy Plan Odbudowy i Zwiększania Odporności (KPO) wzmocni polską gospodarkę oraz sprawi, że będzie ona łatwiej znosić wszelkie kryzysy. Składa się on z 57 inwestycji i 54 reform. Polska otrzyma niemal 60 mld euro (ponad 257 mld zł), w tym 25,27 mld euro (ponad 108 mld zł) w postaci dotacji i 34,54 mld euro (ok. 148 mld zł) w formie preferencyjnych pożyczek. Środki zainwestujemy m.in. w rozwój gospodarki, innowacje, środowisko, cyfryzację, edukację i zdrowie. Zgodnie z celami UE znaczną część budżetu przeznaczymy na cele klimatyczne (44,96 proc.) oraz na transformację cyfrową (21,28 proc.).

Pieniądze z KPO pomogą nam szybciej osiągnąć wyznaczone cele. Dzięki nim zrealizujemy nowe inwestycje, przyśpieszymy wzrost gospodarczy oraz zwiększymy zatrudnienie. Beneficjentami KPO mogą być przedsiębiorcy, instytucje publiczne, samorządy oraz społeczności lokalne.

Po przejęciu rządów dokonaliśmy rewizji KPO. Zmiany musieliśmy przeprowadzić jak najszybciej, żeby we wrześniu wysłać kolejne dwa wnioski o płatność na ponad 40 mld zł. Chcemy, aby te pieniądze wpłynęły do końca tego roku. Według stanu na 31 sierpnia br., uruchomiono nabory wniosków w ramach 45 inwestycji na 62,9 proc. alokacji KPO, w tym w 34 inwestycjach na 81,7 proc. w części grantowej oraz w 11 inwestycjach na 49,1 proc. w części pożyczkowej.

Członkostwo w UE to nie tylko korzyści, lecz także wyzwania. Co nas czeka w najbliższych latach?

W związku z wojną w Ukrainie wzmocnienie europejskiego bezpieczeństwa i obrony stało się głównym wyzwaniem Unii Europejskiej. Istotnym zadaniem w tym obszarze jest rozwijanie współpracy z partnerami w Unii. Jest to również jeden z priorytetów polskiej prezydencji w UE, która rozpocznie się 1 stycznia 2025 r.

Kolejne ważne wyzwania związane są z kwestiami klimatycznymi i transformacją energetyczną. Komisja Europejska wyznaczyła cel osiągnięcia neutralności klimatycznej w 2050 r. Ważne zatem będzie kontynuowanie prac nad Europejskim Zielonym Ładem. Osiągnięcie tych celów powinno być powiązane z odpowiednim wsparciem inwestycji, które przyczyniają się do poprawy efektywności energetycznej i wdrażania technologii ograniczających emisję CO₂ oraz promują odnawialne źródła energii.

Polskę jako państwo sprawujące w przyszłym półroczu prezydencję w Radzie UE czekają zadania wynikające ze współpracy w tych kluczowych obszarach. Ważnym aspektem związanym z budowaniem dobrych warunków współpracy będzie inwestowanie w projekty transgraniczne, co może przynieść korzyści zarówno Polsce, jak i innym krajom w regionie.

Rozmawiał Jerzy Gontarz